چالش‌های تأمین مالی در صنایع خلاق: مسیر ایران

صنایع خلاق، از بازی‌های دیجیتال و انیمیشن گرفته تا طراحی مد و هنرهای دیجیتال، به‌سرعت در حال تبدیل شدن به موتور رشد اقتصادی و اشتغال جوانان هستند. طبق گزارش بانک جهانی، ارزش اقتصادی این صنایع بیش از ۲ تریلیون دلار است و بیش از ۵۰ میلیون شغل را در سطح جهان پشتیبانی می‌کند.¹  با این حال، در ایران، این بخش با محدودیت‌های جدی در تأمین مالی مواجه است؛ محدودیت‌هایی که نه فقط رشد اقتصادی، بلکه توان نوآوری و خلاقیت را محدود می‌کنند.

جریان نقدی نامنظم و ریسک بالا
پروژه‌های خلاق، ماه‌ها یا حتی سال‌ها زمان می‌برند تا تولید شوند، بدون اینکه بازگشت سرمایه مشخصی داشته باشند. برای بانک‌ها و سرمایه‌گذاران سنتی، این چرخه طولانی جذاب نیست. برای مثال، یک استودیو بازی‌سازی ممکن است یک سال صرف تولید یک عنوان کند، اما تنها پس از عرضه موفقیت مالی کسب کند. این ناپایداری جریان نقدی و عدم پیش‌بینی بازگشت سرمایه، نخستین مانع جذب سرمایه حرفه‌ای است.

مالکیت فکری؛ دارایی ارزشمند اما غیرقابل وثیقه
دارایی‌های ناملموس مانند برند، حق نشر و مالکیت فکری ارزش اقتصادی بالایی دارند، اما در سیستم مالی سنتی ایران به‌عنوان وثیقه پذیرفته نمی‌شوند. گزارش بانک جهانی (CreatiFi) تأکید می‌کند که نبود چارچوب‌های حقوقی و وثیقه‌گذاری برای دارایی‌های ناملموس، یکی از بزرگ‌ترین موانع تأمین مالی صنایع خلاق در کشورهای در حال توسعه است. حتی پروژه‌های خلاق موفق، بدون امکان استفاده از مالکیت فکری به‌عنوان وثیقه، نمی‌توانند سرمایه لازم برای رشد را جذب کنند.

کمبود سرمایه‌گذاران تخصصی
در ایران، بیشتر سرمایه‌گذاران به صنایع سنتی و با بازگشت سرمایه کوتاه‌مدت علاقه دارند و نگاه بلندمدت به صنایع خلاق کم است. نبود سرمایه‌گذاران جسور با تجربه و آشنایی با ریسک‌های خاص صنایع خلاق باعث می‌شود بسیاری از تیم‌ها مجبور شوند با منابع شخصی یا کمک‌های دولتی محدود، پروژه‌ها را پیش ببرند.

فقدان داده و شفافیت

دسترسی به داده‌های دقیق جریان نقدی، اندازه بازار و نمونه‌های موفق، برای جذب سرمایه حیاتی است؛ اما در ایران، گزارش‌های جامع و مطالعات بازار محدود هستند و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران را با ریسک بالاتر مواجه می‌کند.

راهکارهای عملیاتی در ایران
1.    صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی
ایجاد صندوق‌های تخصصی که با سرمایه مرحله‌ای (tranche-based) منابع مالی ارائه دهند، می‌تواند شکاف نقدینگی را کاهش دهد و ریسک سرمایه‌گذار را مدیریت کند. شتاب‌دهنده‌ها و صندوق‌های نوآوری می‌توانند با اختصاص بودجه مشخص، پروژه‌های خلاق را هدفمند حمایت کنند.
2.    پرداخت بخشی از یارانه فرهنگی به سرمایه گذاری در حوزه صنایع خلاق
3.    ارزش‌گذاری دارایی های هنری از نکات مهم است که باید ساز و کارهای قانونی لازم برای آن فراهم گردد.
4.    چارچوب حقوقی و وثیقه‌پذیری مالکیت فکری
5.    اصلاح قوانین مالکیت فکری و ایجاد سازمان‌های مدیریت جمعی برای ثبت حقوق نشر و قراردادهای رسمی، امکان استفاده از دارایی‌های ناملموس به‌عنوان وثیقه را فراهم می‌کند و اعتماد سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد.
6.    آموزش و توانمندسازی
تیم‌های خلاق: توانایی ارائه مستندات مالی و بیزنس پلن حرفه‌ای.
سرمایه‌گذاران: آشنایی با ریسک‌ها، جریان نقدی نامنظم و ارزش بالقوه پروژه‌های خلاق.
برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های تخصصی می‌تواند اعتماد دو طرف را بالا برده و دسترسی به منابع مالی را تسهیل کند.
7.    ابزارهای پیش‌فروش و درآمدزایی زودهنگام
استفاده از کمپین‌های جمع‌سپاری (Crowdfunding) و پیش‌فروش محصولات، امکان جذب نقدینگی اولیه قبل از تکمیل پروژه را فراهم می‌کند و ریسک مالی را کاهش می‌دهد.
8.    شبکه‌های حمایتی و همکاری‌های بین‌المللی
ایجاد پلتفرم‌های شبکه‌سازی داخلی و بین‌المللی، مانند صندوق CreatiFi بانک جهانی، دسترسی به منابع مالی، بازار و تجربه‌های موفق جهانی را تسهیل می‌کند.
جمع‌بندی
صنایع خلاق در ایران، با وجود پتانسیل عظیم اقتصادی و فرهنگی، با محدودیت‌های مالی و ساختاری مواجه هستند. تنها با ایجاد اکوسیستمی ترکیبی از صندوق‌های تخصصی مرحله‌ای، چارچوب‌های حقوقی و وثیقه‌پذیر، آموزش و توانمندسازی ذی‌نفعان، مکانیزم‌های پیش‌فروش و شبکه‌های حمایتی داخلی و بین‌المللی، می‌توان مسیر جذب سرمایه حرفه‌ای و رشد پایدار صنایع خلاق را هموار کرد.

سید محمدرضا حسینی لواسانی

[1] Istuk, I., & Zhu, J. T. (2025, June 11). Unlocking finance for creative industries. World Bank Blogs. https://blogs.worldbank.org/en/psd/unlocking-finance-for-creative-industries